بررسی جایگاه تشکیک وجود در روش فلسفی ملاصدرا

چکیده ملاصدرا در حکمتِ متعالیه، از روش هایِ مختلفِ جلب معرفت مثل وحی (نقل)، شهود و عقل در کنارِ هم بهره برده است، یعنی از روش هایی که معمولاً چنین تصور می شده که هر یک به مکتب فکریِ خاصی اختصاص دارد، همچنین صدرا در آثارِ خود از کتب بسیار متعدد و متنوعی بهره برده است به نوعی که هر یک از این کتب به اندیشمندانی متعلق است که ممکن است حتی از اصحاب نظام هایِ فکریِ متمایزی مثلِ فلسفه یِ مشاء، عرفان و ... شناخته شوند، از همه مهم تر اینکه صدرا در موارد متعددی، در یک مسأله یِ فلسفی خاص مواضعِ متعددی گرفته بدونِ اینکه مشخصاًً از یکی دفاع کرده و دیگر موارد را نفی کند و این مواضع نیز معمولاً با آرائی که در نظام هایِ مختلفِ فکری ارائه می شود هم خوانی دارد. همه یِ این موارد موجب شده عده ای عملکرد صدرا را نوعی التقاط برشمرده اند و عده ای نیز ضمنِ تأکید بر موارد بازگفته به نوعی آن را از محسناتِ حکمتِ متعالیه برشمرده اند و معتقدند از آن جا که صدرا در حکمتِ متعالیه از الگویِ پژوهشیِ ویژه ای بهره می برد، این نوع عملکرد او به انسجامِ حکمتِ متعالیه ضربه ای نمی زند. اما در اینکه این الگویِ پژوهشی چیست، ایده هایِ متعددی از سویِ صدراپژوهان ارائه شده است. در این میان محقق با بررسی محتواییِ آثارِ صدرا به این ایده راه یافته که صدرا متناسب با مبانیِ هستی شناسانه، انسان شناسانه و معرفت شناسانه یِ خودش، ملزَم بوده که چنین روشی را در فلسفه اش پیش گیرد، او با توجه به مشکَّک و مرتبه مند دانستنِ عوالِم و انسان و ادراکاتِ او ملزَم بوده متناسب با مراتبی که انسان در عالَم به خود اختصاص می دهد و ادراکاتی که در آن مرحله تحصیل می کند، نظریه پردازی کند و همین موجب شده در آثار ملاصدرا، در بسیاری از مسائلِ فلسفی، متناسب با این مراتب مواضعِ متعددی وجود داشته باشد. تصریحات صدرا ما را به این نتیجه می رساند که صدرا هم خود به لحاظِ وجودی مراحل و مراتبی را متناسب با آن چه پیش بینی می شد از سر گذرانده و هم برایِ مخاطب مراحلِ مشابهی را پیش-بینی می کند و هم مبانیِ او اقتضایِ فلسفه ای دارایِ مراتب –سه مرتبه ای- را دارد. برایِ سنجش صحتِ این تلقی از روش صدرا، در پنج مسأله از مهم ترین مسائلِ فلسفی، به اقتضایِ الگویِ پیشنهادی به دنبالِ یافتنِ سه موضعِ مرتبه مند در هر مورد بودیم که نتیجه یِ نسبتاً مطلوبی داشت به نحوی که محقق را برایِ پذیرش این الگو قانع ساخت. کلمات کلیدی: ملاصدرا، نظامِ فکری، فلسفه یِ مشاء، عرفان، حکمتِ متعالیه، تشکیکِ وجود، وحی، شهود، عقل، برهان، عقلِ منوَّر، وجود، ماهیت، روش تشکیکی، روش مرتبه مند، الگویِ پژوهشی سازوار